Landschap is geen natuur | Column

Door Ingrid van de Vegte

Friezen houden van het Friese landschap. Rust en ruimte zijn belangrijke waarden voor de inwoners. Fryslân kent voor een relatief klein gebied een bijzonder rijke schakering aan verschillende landschappen en bodemkwaliteiten. Er is een gevecht om de ruimte, om onze behoeften te realistisch is veel grond nodig. Behoefte aan nieuwe energie, behoefte aan natuur, aan recreatieruimte, aan grondgebonden landbouw, aan voldoende wateropvang. Grond voor CO2-opslag, klimaatadaptief bouwen, transport en alle andere infrastructuur.

In gesprekken over de toekomst gaat het dan ook vaak over die ruimte en over hoe we tot de juiste keuze komen als er schaarste is. We proberen verschillende betekenissen aan elkaar te koppelen, maakt je slanker gebruikt van de schaarste. We proberen zoveel mogelijk 'in te passen', gebruik te maken van wat de bodem ons vertelt en aan kan.
Waar water al vanzelf stroomt en waar al druk in het ruimtebeeld is, kun je gemakkelijker wat toevoegen dan in de leegte. In de gesprekken over hoe we kiezen, waar we heen gaan, is het voor mensen moeilijk om zich anders te stellen dan hoe het nu is. Niet voor niets wordt er al gewerkt met een driedimensionale verbeelding van verandering. Dat je met een bril door een virtueel toekomstig landschap loopt en kunt beleven hoe dat is. De techniek is er al, veel data zijn er ook en deze toepassing kan onze keuze praktisch en versnellen.

Gestold beeld
Wat mij opvalt is dat we zo respecteren zijn aan wat we kennen en vaak doen ook het landschap zo hoort, het is een gestold beeld. We noemen het landschap vaak natuur, een misvatting van het woord groen in de Nederlandse groene ruimte, terwijl alles wat we zien door ons wordt gemaakt.

We hebben het water weggepompt, dijken aangelegd, rivieren en beken gekanaliseerd, sloten gemaakt, bomen geplant, terpen op betrokken, ingepolderd, gebouwd en weer afgebroken, afgegraven voor brandstof, bemest, wegen en paden aangelegd, ruilverkaveld, ingezaaid en geoogst, hoogspanningsmasten, spoorlijnen aangelegd, industrieterreinen ontworpen, steden uitgebouwd, dorpsranden en skylines ontworpen, dieren neergezet en weer weggehaald, hekken geplaatst, recreatiegebieden aangelegd en blokken natuurschoon omheind.

Wijs mij het stukje Fryslân aan waar we niet aan hebben gezeten. Het landschap, elk landschap dat wij zien is cultuur, door ons gemaakt.
En zoals we altijd naar onze hand hebben gezeten, passend bij de behoefte en de kennis van dat moment, gaan we dat nu ook weer doen. Waar we het gras liever afgroeven en water afvoeren, zullen we nu energie opwekken uit water, met de zon en de wind op het land. Gaan we de kennis van nu 'water en bodem' hebben ontmoet laten zijn, omdat dat beter verleden bij de klimaatuitdagingen en omdat we de biodiversiteit een grotere plaats moeten geven. Zullen we ander vervoer gaan organiseren. Gaan we misschien meer bomen aanplanten, gaan de waterstromen veranderen, komt er zelfs land onder water, zal de landbouw diverser worden. We kunnen tegenwoordig wonen, recreëren en natuurwaarden koesteren in hetzelfde gebied, we kunnen ooit en hopelijk binnenkort weer boeren en de biodiversiteit vergroten in hetzelfde gebied.

Nieuwe doelen
Er kunnen dingen bijkomen die we nu lelijk vinden, maar er kan ook iets verdwijnen wat we feitelijk kunnen missen als kiespijn. Soms wordt het lelijker, soms wordt het mooier – het plaatje, de esthetiek, is niet onbelangrijk, maar de onderliggende functies en waarden van het landschap zijn echt belangrijk.

Vooral zullen we aan al het afkomstig zijn zoals we dat altijd doen; nieuwe landschappen zullen weer verstollen. Laten we ons ervan bewust zijn: we kunnen niet zo goed tegen de harde werkelijkheid dat het landschap dynamisch is en het aangename plaatje onze romantische voorstelling van zaken. Wij veranderen zelf het landschap, er komen steeds nieuwe doelen en betekenis. Dat vinden we moeilijk om te stellen, dus lang de virtuele mogelijkheden, maar ons aanpassingsvermogen kan veel hebben. Het werkt alleen iets trager.
Ingrid van de Vegte is onder andere voorzitter van de Friese Energie Alliantie