‘Er is geen een-op-eenrelatie tussen emissies en het aantal koeien’

### Wilt u het artikel delen met iemand zonder account? Schenk het artikel en ontvangers kunnen het artikel direct lezen. U vindt deze mogelijkheid onderaan het artikel en in het deelmenu. We vragen u enkel voor persoonlijk gebruik onze content te kopiëren, om geen inbreuk te maken op onze Algemene Voorwaarden. Vraag eventueel naar onze bedrijfslicenties via klanten@fdmediagroep.nl ###

Interview • 09:00
‘Er is geen een-op-eenrelatie tussen emissies en het aantal koeien’

Door Rob de Lange;
Martin Scholten, lid van de commissie-Remkes en strategisch adviseur van Wageningen University & Research, is de architect van een pilot om stikstof in het agrarisch buitengebied nauwkeurig te meten. 'Tegen Johan Vollenbroek zeg ik: kom maar op!'

In het kort
Martin Scholten is architect van de pilot ‘Maatwerk met Meetwerk’ in en rond het Groningse Natura 2000-gebied Lieftinghsbroek.
Met behulp van de modernste sensoren wordt de stikstofconcentratie gemeten tot in de natuur (depositie) en vanaf de stal en het land van de boer (emissie).
De eerste resultaten laten zien dat 'we te veel waarde hechten aan micromanagement van stikstof. Daar vliegen we wat uit de bocht.'
De uitkomsten kunnen grote gevolgen krijgen bij de uitkoop van piekbelasters.

Martin Scholten wil boeren meer betrekken bij natuurbeheer.
Martin Scholten zegt het zonder gespeelde bescheidenheid. Ja, hij stond aan de wieg van het veel geciteerde motto 'niet alles kan overal', van het Adviescollege Stikstofproblematiek onder voorzitterschap van Johan Remkes. 'Het was uiteraard de keuze van Remkes, maar hij heeft erkend dat hij zich door mij heeft laten inspireren.'

Waarom vond u dit motto zo belangrijk?
'Het motto “niet alles kan overal” heeft tot een patstelling geleid waarin dingen generiek worden verboden. Daarom was ik blij met het tweede advies-Remkes. Want de kunst is natuurlijk: wat kan dan waar wel? En dat is niet het land scheiden in verschillende ambities — wonen, energietransitie, landbouw, natuur en recreatie — maar vooral met maatwerk kijken waar de mogelijkheden liggen om met elkaar een mooi landschap te maken. In het besef dat het geen wilde natuur wordt.'

Staat de natuur op instorten?
'De natuur staat nooit op instorten, ze staat wel behoorlijk onder druk. We hebben mooie streken, maar de ruilverkaveling in de vorige eeuw heeft Nederland behoorlijk aangetast. Aan de andere kant doen we best veel voor de natuur. Als ik door Nederland loop zie ik absoluut lichtpuntjes. Ik ben zeker geen doemdenker. Maar het kan mooier en beter.'

Hoe dan?
'We hebben te veel versnipperde natuur die onvoldoende geïntegreerd is met de rest van de omgeving. In Europa is 60% van het landgebruik agrarisch, met op veel plekken agrarische natuurlandschappen — soms zelfs met de status Nationaal Park — waar natuur, landbouw en wonen verweven zijn. Mensen waarderen dat en gaan er op vakantie. In Nederland hebben we voornamelijk natuurgebieden.'

Is Nederland niet te klein voor zo'n geïntegreerde aanpak?
'Nee. In en rond het Groningse Natura 2000-gebied Lieftinghsbroek werken ze bijvoorbeeld al 25 jaar succesvol op die manier: de omgeving natuurlijker maken en tegelijkertijd perspectief bieden aan de landbouw. Dat geeft een totaal andere mindset, waar boer en natuur niet recht tegenover elkaar staan. Het beste voor de natuur is een boer met oog voor natuur.'

Kan dat op meerdere plekken?
'Het gebeurt hier en daar al wel, maar we maken het de boer niet makkelijk. Wat er op hem afkomt zijn regels vanuit een Europees landbouwbeleid, uitgerold in generieke regels: hoeveel je mag bemesten, hoeveel je mag inzaaien enzovoort. Micromanagement, een stapeling van regels. Dergelijke regels zijn per definitie voor geen enkel gebied optimaal en ze leiden nooit tot wat het beste is als je het karakter en de eigenschappen van de omgeving zou volgen.'

Hoe doorbreek je dat?
'Het zal niet uit Den Haag komen, omdat daar juist het generieke denken overheerst. Het kaartje van Van der Wal was wat dat betreft het summum van generiek denken. Het lef ontbreekt om onderscheid te maken tussen lokale werkelijkheden. Gebiedsidentiteit is naar mijn overtuiging de basis waarop we Nederland moeten doorontwikkelen.'

Daar kan de boer van leven?
'Ja, er is in Lieftinghsbroek en omgeving gezorgd voor een blijvend gezond perspectief, met landbouw. Verschillende soorten gewassen door elkaar en ook veebedrijven. Er zit wel een vergoeding bij vanuit het landbouwbeleid en dat vind ik terecht. Als een agrariër bijdraagt aan landschaps- en natuurontwikkeling behoort daar een vergoeding tegenover te staan uit publieke middelen.'

Waarom zouden we boeren betalen voor natuurvriendelijk werken?
'Het zijn de producenten van voedsel! Maar het moet wel anders. Het rendement en alle wet- en regelgeving van boeren stammen uit de vorige eeuw. Ook banken beoordelen boeren nog steeds op die manier. Het is niet voor niets zo moeilijk voor boeren om om te schakelen.'

Scholten is architect van de pilot ‘Maatwerk met Meetwerk’ in en rond het Groningse Natura 2000-gebied Lieftinghsbroek. Met behulp van de modernste sensoren wordt de stikstofconcentratie in het buitengebied gemeten tot in de natuur (depositie) en vanaf de stal en het land van de boer (emissie). In samenwerking met de UVA, TNO, het RIVM en Oneplanet (een samenwerkingsverband van Wageningen UR, Radboud Universiteit en het Vlaamse chiponderzoekscentrum Imec). Met spanning wordt uitgekeken naar de uitkomsten. Nu vindt stikstofbeoordeling plaats op basis van Aerius, een rekenmodel met nogal wat onvolkomenheden.

Scholten vindt dat het Nederlandse natuurbeleid te veel is gecentraliseerd.
Wat doen jullie anders?
'Wat wij doen is elke vier minuten de concentratie in de lucht meten en wat Aerius berekent is een standaardgemiddelde. We meten waar en wanneer er daadwerkelijk sprake is van lokale stikstofbelasting: in de omgeving van de natuur en bij bewerking van het land of door emissies vanuit de stal. We meten ook de achtergrondemissie, dus de stikstof die aan komt waaien en waar de boer niets aan kan doen.'

Hoeveel zin heeft deze pilot? Op Schiermonnikoog deden boeren 40% van hun vee weg, maar uit recente metingen blijkt dat de stikstofuitstoot er is toegenomen.
'Het project op Schiermonnikoog maakt duidelijk dat maandgemiddelden meten met standaard meetbuisjes bedoeld voor een landelijk meetnet, verspreid over het hele eiland, niet de weg is om de relatie te leggen met stikstof.'

En dus ook niet om te bepalen hoeveel koeien er weg moeten?
'Er is geen een-op-eenrelatie tussen het aantal koeien en emissie. Alleen maar het aantal dieren reduceren helpt niet en is meer een politieke dan een effectieve maatregel. Er is wel een factor 10 verschil tussen de ene koe bij de ene boer in de stal, en de andere koe bij een andere boer. En dat is nu precies waarop wij ons richten: leren van de praktijk en het steeds beter doen.'

De uitkomst van de pilot is nog ongewis. Zijn er al wel eerste indrukken?
'We komen na de zomer met de eerste resultaten. Duidelijk is al wel dat we te veel waarde hechten aan micromanagement van stikstof. Daar vliegen we wat uit de bocht. Er zijn rond Lieftinghsbroek voldoende maatregelen op lokale schaal mogelijk. Het helpt om de spanning uit het debat te halen en verleidt om toch dingen te doen waar natuur en landbouw beter van worden.'

Is die werkwijze te gebruiken?
'Ja, er is veel belangstelling vanuit het land. De werkwijze wordt al uitgerold in de Achterhoek en de Gelderse Vallei. Ik verwacht dat er op veel andere plaatsen initiatieven worden genomen nu er nieuwe provinciale besturen zijn gekomen, met BBB-gedeputeerden op landbouw.'

Maar dan komt Johan Vollenbroek van Mobilisation for the Environment en zet de rechter er een streep door.
'Vollenbroek komt pas aan zet als er een vergunning is aangevraagd. Als je onze gegevens kunt presenteren, moet ik de eerste rechter nog tegenkomen die daar geen boodschap aan zegt te hebben. Ik denk dan: Johan, kom maar op! Ik heb het ook tegen minister Van der Wal gezegd: waar ben je nou zo bang voor?'

'Hetzelfde geldt voor het Programma Aanpak Stikstof. De rechter heeft deze aanpak mank verklaard. Nou, dan moeten we de wet aanpassen. Remkes zegt dat ook. Dat is moeilijk, duurt een paar jaar en zet het land op slot, maar de facto verstrijken die jaren nu net zo goed.'

Vindt u dat de rechter te veel verbiedt?
'Zoals tegenwoordig overal in de samenleving, gaat het bij milieuzaken vooral om checks-and- balances en gebruiken we niet meer het gezonde verstand. Veel uitspraken houden onvoldoende rekening met wat in het strafrecht wel gebeurt: de omstandigheden, de verschillen tussen de ene en de andere boer. Een rechter die alleen maar kijkt naar de uitkomst van een berekening is een soort VAR zoals we die bij het voetballen kennen

Lees het volledige artikel: fd.nl/samenleving/1482086/…