De ontmaskering van BBB in het stikstofdossier

NRC
1ste Editie
Publish Date: 27 Jan 2025 12:00
Section: OPINIE
Length: 1314 words
ABSTRACT
Na de uitspraak van de Haagse rechter vorige week rijst de vraag: zijn de jarenlange claims en voorstellen van regeringspartij BBB in het stikstofdossier ontmaskerd als een lege huls?
VOLLEDIGE TEKST:
In april 2022 zei BBB-leider Caroline van der Plas in de Kamer: ,,Ik hoor hartstikke graag tot de Twijfelbrigade." De groep die de verslechtering van de natuur in twijfel trekt omdat er onvoldoende bewijs voor zou zijn. Later, juni 2022, opnieuw in de Kamer, zei ze: ,,Ik hoop dat heel veel mensen lid worden van de Twijfelbrigade."
Het paste bij haar. Sinds een uitspraak van de Raad van State in 2019 tobde de politiek met het stikstofvraagstuk. Om de natuur te beschermen mocht Nederland van de rechter geen extra stikstof meer uitstoten - maar de agrosector verzette zich tegen ingrepen.
En Van der Plas kwam in 2021 in de Kamer op een verkiezingsprogramma dat de sector steunde: ,,Alle stikstofmaatregelen gaan van tafel en er komen geen nieuwe."
Nadat haar partij maart 2023 de grootste werd bij de Statenverkiezingen, herhaalde ze dit daags erna met zoveel woorden in EenVandaag.
En vorig jaar zomer werden in het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet-Schoof op haar initiatief dan ook de voornaamste onderdelen van het stikstofbeleid van het kabinet-Rutte III en het kabinet-Rutte IV (2017-2024) geschrapt - al bleef de stikstofwet uit 2021, ingediend door Rutte III, in tact.
Toen kwam vorige week woensdag: de Haagse rechtbank noemde het stikstofbeleid van dit kabinet in een kritisch vonnis onrechtmatig omdat het onvoldoende werk maakt van de wettelijke verplichting de stikstofuitstoot terug te dringen. De rechter eist onmiddellijke actie.
Maar met ruttiaanse lenigheid draaide Van der Plas alles om. Het probleem is niet stikstof, was haar analyse, het probleem is de stikstofwet van 2021: de normen daarin zijn te streng, dus die moeten worden versoepeld.
Alsof vuurwerkoverlast wordt veroorzaakt door een vuurwerkverbod.
Bovendien zijn de basis onder die stikstofwet de Europese Vogel- (1976) en Habitatrichtlijnen (1992), die als norm stellen dat de natuur in EU-lidstaten niet mag verslechteren. Een norm die Nederland al jaren overtreedt, aldus gerechtelijke uitspraken van een kleine twee decennia: van de Raad van State (in 2008 en 2019) tot en met de Haagse rechtbank vorige week.
Dus de facto werden zo de claims waarmee Caroline van der Plas een geslaagd politicus werd - het stikstofbeleid kan weg, nieuw beleid is onnodig - voor de derde keer in zeventien jaar ontmaskerd als een fabeltje.
En de vraag is dan: wat zegt zo'n kaakslag voor zo'n prominent politicus over de stand van de democratie?
Bij Van der Plas, journalist van beroep, lopen feiten en marketing al jaren door elkaar. Begin deze eeuw belandt ze in de landbouwpers. Als communicatiemedewerker van de Nederlandse Vakbond van Varkenshouders (NVV) schrijft ze tien jaar terug columns waarin ze varkenshouders aanspoort hun imago te beschermen.
,,Communiceer via lokale kranten en weekbladen. Wees trots op uw beroep, trots op uw bedrijf."
In 2017 introduceert ze in een groepsgesprek voor het blad van veevoedermultinational De Heus de slogan die de agrosector nog steeds hanteert: ,,Wij maken uw voedsel."
En als zomer 2019, na de uitspraak van de Raad van State, de boerenprotesten op uitbreken staan, lanceert ze de BoerBurgerBeweging in Pigbusiness. Hoogste tijd dat Den Haag kennismaakt met ,,Gezond Boerenverstand" om de ,,goed georganiseerde groene lobby", die probeert ,,de agrosector te limiteren", van repliek te dienen.
In de sector hangt een broeierige sfeer. Het confronterende Farmers Defence Force (FDF) roert zich, protesterende boeren zeggen dat de overheid stikstofdata manipuleert. Het komt tot een climax als een belangenbehartiger van de melkveesector, het Mesdagfonds, begin 2020 onderzoek publiceert waaruit zou blijken dat het aandeel van de landbouw in het stikstofvraagstuk veel kleiner is dan de overheid claimt.
Na de presentatie, die massale media-aandacht krijgt, brengen FDF-boeren een ode aan de onderzoeksjournalist die de feiten op tafel kreeg. Aspirerend politicus Van der Plas doet er verslag van in Pigbusiness. Twee maanden later moet het Mesdagfonds zijn cijfers rechtzetten: de overheid had het aandeel van de landbouw toch goed.
Volgens het BBB-verkiezingsprogramma voor 2021 zijn ,,miljarden verslindende" maatregelen tegen de stikstofoverlast onnodig. En zodra Van der Plas na de verkiezingen van 2021 per trekker op het Binnenhof arriveert is zij een mediamagneet. Ze toont zich een sterke debater.
Maar D66 is in 2021 verkiezingswinnaar en cruciaal in de formatie: de partij wil ingrijpen in de agrosector. Die verzet zich: drie agromultinationals van Quote 500-families stellen eind 2021 tonnen ter beschikking voor contra-onderzoek naar het landbouwbeleid.
De maanden daarna steunt Van der Plas in de Kamer de Twijfelbrigade. Ook verkondigt ze geregeld de complottheorie dat het kabinetsplan om veehouders uit te kopen niet om de natuur draait: de overheid heeft grond nodig, claimt ze, ,,voor huizen voor miljoenen mensen die nog in Nederland gepropt moeten worden".
Als BBB voorjaar 2023 de grootste wordt bij de Statenverkiezingen, breekt de invloedrijkste periode van de partij aan. Rutte IV aarzelt over het ingezette stikstofbeleid van vooral boeren uitkopen. Het CDA, machtspartij van weleer, kwijnt weg door het BBB-succes. In de VVD bestaat de vrees dat CDA-voorman Wopke Hoekstra, die al in 2022 twijfel over het stikstofbeleid uitsprak, het kabinet bij 2023 laat struikelen over stikstof. Het speelt mee als de VVD zomer 2023 een kabinetsval over migratie initieert.
Het BBB-programma voor de Kamerverkiezingen van november 2023 hamert er nog steeds op dat de stikstofwet, die stikstofuitstoot moet terugdringen, ,,volledig op de schop" moet. Het vraagstuk wordt met ,,innovatie" opgelost. De 130 km/uur kan terug.
Na de formatie van het kabinet-Schoof blijkt dat BBB achter het besluit zit om het Stikstoffonds (25 miljard euro) voor boerenuitkoop te schrappen. CDA-voorman Henri Bontenbal wil er najaar 2024 alsnog 5 miljard voor vrijmaken. Van der Plas weigert. Een kwetsbare positie.
Bontenbal: ,,U maakte het vorige kabinet allerlei verwijten, maar nu hebt u veel minder geld voor de agrarische sector. Dat is toch een blunder?"
Zo zwalkt de partij tussen onervarenheid en overmoed. ,,BBB zit in het centrum van de macht maar is nog altijd op zoek naar zichzelf", constateert NRC-collega Eppo König eind 2024. De hoofdredacteur van Nieuwe Oogst ziet in november nog kansen voor de partij, maar: ,,Het begin van dat nieuwe beleid moet onderhand wel komen." Begin januari zinspeelt FDF op ,,een andere minister van Landbouw" als sommige stikstofproblemen niet snel worden opgelost.
De uitspraak van de Haagse rechtbank had kortom op geen slechter moment kunnen komen. Een partij die met duidelijkheid en grootspraak Den Haag bereikte, ontmoet alsnog een werkelijkheid die zij jaren negeerde. Want als ,,innovatie" de oplossing is, zoals BBB blijft claimen, hadden de agromultinationals dit natuurlijk allang zelf gerealiseerd.
Uiteraard zijn er politieke uitwegen. Hoger beroep. Wag the dog. Een nieuwe adviescommissie, desnoods een vroege val van het kabinet. Maar of dat nog werkt?
Misschien zou reflectie onder kiezers, gekozenen en media geen kwaad kunnen nu blijkt dat feitenontkenners zoveel electoraal succes hebben. En het agro-industrieel complex er in blijft slagen een oplossing te traineren.
Al is het geruststellende ook dat de gevolgen, dankzij de trias politica, gewoon op tafel liggen. En misschien is het te gemakkelijk - of te vroeg - voor de conclusie dat BBB is ontmaskerd als een lege huls. Evengoed is het bewijs van het tegendeel onder het kabinet-Schoof nog niet geleverd.
Met ruttiaanse lenigheid draaide Van der Plas alles om
Dit artikel is een weergave van Machtige Tijden. Een exclusieve nieuwsbrief van Tom-Jan Meeus.