Hoogleraar haalt bij afscheid hard uit naar voedselindustrie: ‘Wil dat we veel consumeren’

@weurding landbouw levert basisproducten, de verwerkende industrie maakt er "dikmakers" van

@weurding kan het artikel niet lezen, maar heeft hij het over de landbouw?

Zal het proberen

@weurding vervolg
Gezond
Home
Nieuws
Regio
Sport
Show
Play
Podcast
Puzzel
Mijn Gemeente
Praat mee
Auto
Geld
Koken & Eten
Wonen
Gezond
Achter de Schermen
Service
Abonneren
Weer
TV-Gids
Digitale Krant
Shop
Zoeken
Abonneren
Mijn Gemeente
Praat mee
Auto
Geld
Koken & Eten
Wonen
Gezond
Achter de Schermen
Jaap Seidell hoogleraar neemt afscheid.
PREMIUM
Jaap Seidell hoogleraar neemt afscheid. © ANP / ANP / Daphne Lucker
Hoogleraar haalt bij afscheid hard uit naar voedselindustrie: ‘Wil dat we veel consumeren’
Te dik zijn is de schuld van de voedingsmiddelenindustrie. Vooral kwetsbare groepen zijn de dupe, aldus Jaap Seidell. De hoogleraar voeding en gezondheid gaat met pensioen, maar zet zijn strijd tegen de oorzaken van obesitas voort. ,,Het werk is nog lang niet af.’’

Raounak Khaddari 05-11-24, 15:00
Laatste update: 15:28

AANGEBODEN DOOR de belastingdienst
Rob werkt voor de Belastingdienst: ‘Teruggekomen voor de leuke collega’s’
We zijn te dik. We worden alsmaar dikker en daarmee ook ongezonder. Jaap Seidell (67), hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU), heeft een groot deel van zijn werkzame leven besteed aan onderzoek naar de oorzaken en gevolgen van overgewicht en obesitas. ,,Het is geen individueel probleem en een kwestie van minder eten en meer bewegen, zoals eerder wel gedacht werd”, zegt Seidell.

In 2023 had in Nederland 16 procent van de bevolking van 20 jaar of ouder obesitas, zo laten cijfers van het CBS zien. Dat is drie keer zoveel als begin jaren 80, toen 5 procent obesitas had. Volgens laatste cijfers van de GGD (2024) heeft 40 procent van volwassen Amsterdammers overgewicht en heeft 12 procent obesitas.

,,Obesitas is het gevolg van een voedingsmiddelenindustrie die overconsumptie stimuleert en vooral gericht is op winst maken”, zegt Seidell, die vrijwel zijn hele onderzoekscarrière bezig geweest is met het begrijpen van de relatie tussen sociaal-economische status en obesitas – en de gevolgen daarvan. ,,De kwetsbare groepen – kinderen, mensen met weinig kennis – zijn het makkelijkste doelwit en het slachtoffer van deze ontwikkeling.”

Direct toegang tot alle artikelen

Schrijf je in voor de nieuwsbrief en lees 2 weken gratis premium artikelen

name@email.com

schrijf je in

Vrijdag neemt hij met de rede Geld kun je niet eten afscheid van de VU. Het is een formeel afscheid, want de hoogleraar blijft actief. ,,Het werk is nog lang niet af. De overheid leunt achterover als het om grote vraagstukken als volksgezondheid gaat, dus moeten we onze schouders er zelf onder blijven zetten.”

U zegt dat obesitas niet de schuld is van het individu. Kunt u dat uitleggen?

,,We weten uit onderzoek dat mensen die obesitas hebben vaker ongeletterd zijn, in armoede leven, chronische stress ervaren en geen voedselzekerheid hebben.”

,,Het opmerkelijke is dat we ziektes die door obesitas komen, bijvoorbeeld diabetes type 2, welvaartsziekten noemen. Maar mensen met obesitas zijn vooral mensen die géén toegang hebben tot voedzaam eten, en weinig kennis hebben over voeding en leefstijl.”

Er wordt vaak, heel vaak, gezegd: wie te dik is, moet minder eten en meer bewegen. Is dat onjuist?

,,Ja, in zeker zin wel. Ons voedselsysteem is vooral gericht op winst. De hele keten eromheen, landbouw, supermarkten, wil dat we veel consumeren. Het ongezondste en meest bewerkte voedsel is het goedkoopst en ook nog overal verkrijgbaar. In Amsterdam is bijvoorbeeld een hoog percentage van wat we kunnen kopen in winkels ongezond.”

,,Denk ook aan bijna alle activiteiten voor kinderen, zoals een binnenspeeltuin: je mag niet je eigen eten en drinken meenemen, maar het aanbod daar is ongezond. Het wordt mensen heel moeilijk gemaakt om gezond te eten. Wereldwijd is de helft van de mensen te zwaar. Het is dus niet slechts een kwestie van minder eten en meer bewegen.”

Jaap Seidell neemt afscheid.
Jaap Seidell neemt afscheid. © Daphne Lucker
De obesitasproblematiek heeft veel overlap met die van rook- en gokverslaafden: de gevolgen zijn desastreus, de oorzaak is helder en toch durft niemand hard in te grijpen. Hoe kan dat?

,,Het heeft meerdere redenen. Het ligt maatschappelijk en politiek gevoelig als de overheid gaat ingrijpen. Dan wordt het betutteling genoemd. Van die framing moeten we snel af. De jeugd wordt op jonge leeftijd te zwaar en we moeten ingrijpen.”

,,Tegelijkertijd is het ingewikkeld om het beleid te sturen. Er zijn economische belangen. De voedingsmiddelenindustrie verdient heel veel geld aan het verkopen van rommel.”

,,Omdat je niet van de een op de andere dag dik wordt hebben mensen ook niet altijd door dat het misgaat met hun gezondheid. Daarbij hebben sommigen hun overgewicht gewoon geaccepteerd als een fact of life. Dat moeten we niet willen. Het is een langzaam iets en urgent tegelijk.”

,,De industrie, die een gigantische lobbykracht en veel invloed heeft, zegt: zolang mensen het kopen, willen ze het blijkbaar hebben. De markt vraagt erom. Daar moeten we anders over nadenken. Als het niet meer wordt aangeboden, neemt de vraag ook af.”

Is ons consumptiegedrag überhaupt houdbaar, gezien het effect op de planeet?

,,Ik noem in mijn afscheidsrede de uitputtingseconomie, er komt een einde aan de beschikbare grondstoffen. We zijn onszelf en de planeet aan het uitputten, maar ons gezondheids- en landbouwsysteem zijn gebouwd op economische principes.”

,,Er moet verdiend worden. Wat je ziet, is dat de industrie zelf weer met oplossingen komt voor ontstane ziektes. Denk bijvoorbeeld aan medicijnen voor mensen met overgewicht: daar verdient de gezondheidsindustrie dan weer heel veel aan.”

Maar het kost de gezondheidszorg toch ook veel?

,,Ja, absoluut. Er gaat per jaar ruim 100 miljard euro naar de zorg in Nederland. Daarvan gaat slechts een paar procent naar preventie. En nu bezuinigt het kabinet ook nog eens op onderwijs en jeugdzorg. De kwetsbare groepen zijn daar de dupe van en dat zien we terug in onze gezondheidskosten.”

Het aantal mensen met overgewicht en ernstig overgewicht is vorig jaar fors gestegen.
Het aantal mensen met overgewicht en ernstig overgewicht is vorig jaar fors gestegen. © ANP
Wat is volgens u de oplossing?

,,Een systematische verandering in ons voedselsysteem. Mijn afscheidsrede begin ik dan ook met een citaat van de inheemse Amerikaan Obomsawin uit 1971: When the last tree has been cut down, the last fish caught, the last river poisoned, only then will we realize that one cannot eat money.”

,,Ik zie een groot verschil met toen ik in 1981 begon aan mijn wetenschappelijke loopbaan. Zelfs verzekeraars roepen op in te grijpen, omdat we allemaal zien dat we onze aarde en onszelf aan het uitputten zijn.”

,,Zowel duurzaamheid als gezondheid moet centraal staan. We moeten veel meer investeren in preventie. We kunnen heel veel ziekte voorkomen en kosten besparen.”

,,Daarvoor moeten we ingrijpen in de fysieke omgeving, zoals de gezonde schoolkantines. Denk ook aan winkelstraten: er bestaat inmiddels een omgevingswet, waarmee de gemeente kan aansturen op een duurzamer en gezonder aanbod. We moeten samenwerken met gemeenten, overheden, bedrijven en verzekeraars, en ervoor zorgen dat iedereen weet wat gezond eten is en daar toegang toe heeft.”

In de jaren dat u hoogleraar bent, is er online veel veranderd. Er zijn bijvoorbeeld talloze afgetrainde influencers die laten zien hoe je voedzaam kunt eten zonder suiker, of krachttraining aanprijzen.

,,De goeroes bereiken mensen die al tijd en moeite steken in hun gezondheid: een kleine groep die daar tijd en moeite in wil en kan steken. Zij hoeven zich doorgaans geen zorgen te maken over of zij vanavond wel eten op tafel kunnen zetten voor het gezin.”

Aan de andere kant zijn er ook dikke mensen die laten zien dat het oké is om dik te zijn. Hoe kijkt u naar deze ontwikkeling?

,,Daar heb ik gemengde gevoelens over. Allereerst: het is heel erg goed dat er aandacht is voor de stigmatisering en discriminatie van mensen en kinderen met overgewicht en obesitas. We moeten mensen accepteren zoals ze zijn en ze niet reduceren tot luie, gemakzuchtige mensen zonder wilskracht. Van die beeldvorming moeten we af, omdat het mensen ongelukkiger maakt.”

Maar?

,,Als er niets wordt gezegd over de gezondheidsproblemen, ben ik minder enthousiast. We moeten erkennen dat obesitas allerlei fysieke en mentale problemen met zich meebrengt. In discussies zeggen mensen vaak tegen me: ‘U strijdt tegen obesitas.’ En dan zeg ik: ‘Nee, ik strijd tegen de oorzaken van obesitas.’ Ik wil niet dat het aantal mensen met obesitas blijft stijgen.”

U spreekt zich als onderzoeker niet voor het eerst uit dat er wat moet veranderen. Heeft u daar weleens gedoe mee gehad?

,,Ik hoorde wel dat ik me ver buiten mijn vakgebied en expertise begeef. Wat belangrijk is: toen ik naar de VU kwam, werd de universiteit beschouwd als een ivoren toren waar wetenschappelijke dingen werden geschreven vanachter een betaalmuur. Dat is veranderd. We halen vragen op uit de praktijk en wij wetenschappers willen onze kennis ook weer toepassen in de praktijk. We doen veel meer onderzoek met bijvoorbeeld de GGD. Dat wetenschap en de praktijk veel meer met elkaar vervlochten zijn is enorme winst.”

Nu gaat u met pensioen. Wat gaat u doen? Reizen?

,,Nee, ik blijf actief. Zolang onze overheid het niet doet, moeten we het zelf doen. Ik krijg alleen geen salaris meer.”

Als laatste: eet u zelf ook ongezonde dingen?

,,Je mag ongezond eten. Het gaat erom dat ongezond eten een keuze wordt. Op verjaardagen eet ik taart. Ik kies mijn momenten en onderaan de streep heb ik een gezond eetpatroon. Eten is in alle religies en culturen een manier om te verbinden. Het is onderdeel van onze identiteit. Je kunt een gezond eetpatroon hebben én genieten van traktaties en feestmaaltijden.”