Van wie zijn de fosfaatrechten bij pacht?

Elke melkveehouder heeft per 1 januari 2018 fosfaatrechten toebedeeld gekregen. Deze zijn verhandelbaar en veel geld waard. Bij pachtsituaties is het nog vaak onduidelijk van wie de fosfaatrechten zijn: van de pachter of van de verpachter. Bij beëindiging van een pachtovereenkomst moet deze zaak worden uitgezocht. De Hoge Raad deed onlangs uitspraak in zo’n pachtkwestie.

Fosfaatrechten: hoe zat het ook alweer?
Het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft bij arrest in 2019 al geoordeeld dat fosfaatrechten in beginsel toekomen aan de pachter. Dit is de hoofdregel. Het is echter anders als de verpachter langdurig bedrijfsmiddelen aan de pachter ter beschikking heeft gesteld die voor het bedrijf van de pachter van overwegend belang zijn geweest om zijn bedrijf te kunnen exploiteren.

Als deze bedrijfsmiddelen in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de omvang van de veestapel en daarmee aan de fosfaatrechten die aan de pachter zijn toegekend, heeft ook de verpachter aanspraak op die fosfaatrechten, aldus de rechters. Pachters mogen ze dus dan niet zomaar verkopen. Eerst moet een verdeling worden uitgerekend. Bij het einde van de pachtovereenkomst moet er in principe een aantal naar de verpachter worden overgeschreven.

Wanneer krijgt een verpachter fosfaatrechten?
De pachter is alleen verplicht tot overdracht van een bepaald aantal fosfaatrechten aan de verpachter als voldaan wordt aan onderstaande voorwaarden:

tussen verpachter en pachter bestond op 2 juli 2015 een reguliere pachtovereenkomst of een geliberaliseerde pachtovereenkomst die bij het aangaan twaalf jaar of langer duurt; het betreft hoevepacht of pacht van minimaal vijftien hectare grond of pacht van een gebouw ingericht voor de melkveehouderij.

Wanneer voldaan is aan deze voorwaarden, vindt er tussen de verpachter en de pachter een verdeling van de fosfaatrechten plaats volgens een bepaalde verdeelsleutel:

de fosfaatrechten worden voor vijftig procent toegerekend aan de gebouwen en voor vijftig procent aan de grond die aan de pachter op 2 juli 2015 ter beschikking gesteld werden en naar verhouding toegerekend aan het gepachte;
de verpachter heeft dus recht op een bepaald aantal. Hij moet per datum einde pachtovereenkomst evenwel vijftig procent van de marktwaarde van deze over te dragen fosfaatrechten aan de pachter betalen.

Voorbeeld
Een melkveehouder heeft op 1 januari 2018 3.000 fosfaatrechten gekregen. De rundveestallen op het pachtbedrijf zijn eigendom van de pachter. De woning en overige gebouwen zijn eigendom van de verpachter. Daarnaast heeft de pachter dertig hectare in eigendom. Er wordt ook dertig hectare gepacht van de eigenaar.

In dit geval heeft de pachter sowieso recht op 1.500 fosfaatrechten aangezien de stallen zijn eigendom zijn. Omdat ook de helft van het land zijn eigendom is, zijn er nog eens 750 fosfaatrechten rechtstreeks voor de pachter. De overige 750 stuks moeten, als de verpachter dit wenst, worden overgeschreven naar de verpachter. Deze dient dan vijftig procent van de waarde van deze 750 fosfaatrechten aan de pachter te betalen. In onderling overleg kan worden overeengekomen dat pachter alles behoudt en dat hij de verpachter vijftig procent van de waarde over 750 vergoedt.

Wat zegt de Hoge Raad?
De Hoge Raad heeft zich in een cassatieberoep afgelopen december voor het eerst uitgelaten over de vraag aan wie de fosfaatrechten toekomen bij einde pacht. Een voormalig melkveehouder was het niet eens met uitspraken van pachtrechters en het Pachthof dat zijn verpachter recht had op de fosfaatrechten.

Het ging in de betreffende casus om de beëindiging van een hoevepachtovereenkomst met betrekking tot een woning, bedrijfsgebouwen, erf, tuin en ruim 33 hectare grond. De pachter kon zich niet vinden in toepassing van de uitzondering op de hoofdregel, zoals hiervoor beschreven. Oftewel, de pachter vond niet dat de verpachter aanspraak kon maken op een deel van de aan de pachter toegekende fosfaatrechten.

De Hoge Raad heeft op 15 december 2023 het cassatieberoep verworpen. Dit betekent dat het Pachthof in deze situatie terecht heeft aangenomen dat de pachter verplicht is de aan het pachtobject toe te rekenen fosfaatrechten over te dragen aan de verpachter. Uiteraard moet voldaan zijn aan de hiervoor beschreven voorwaarden en moet de verpachter vijftig procent van de marktwaarde van de over te dragen fosfaatrechten vergoeden. Met deze uitspraak van de Hoge Raad is de kwestie over fosfaatrechtenverdeling bij verpachting uitgeprocedeerd.

Tekst: Ir. Fred van den Tempel – Tempel-advies – Lunteren