Column: Van der Wal gaat dure deuk in de lucht slaan

Column van Robert Ellenkamp

Minister Van der Wal, en met haar de rest van het kabinet, werkt zich steeds vaster in het stikstofmoeras. Signalen die daar op wijzen, negeert ze. En een simpele analyse wanneer vergunningverlening weer kan, heeft ze niet gemaakt. Alles lijkt te draaien om vermindering van boerenbedrijven.
Gisteren was er opnieuw een uitgebreid en lang debat over stikstof en nu vooral in relatie tot het Nationaal Programma Landelijk Gebied. De afdronk is dat VVD-minister Van der Wal standvastig is, maar dat zij het zicht op de werkelijkheid dreigt kwijt te raken. Ondanks de inmiddels vele signalen vanuit de wetenschap, erkende adviesorganen zoals het Planbureau voor de Leefomgeving en onlangs vanuit het Ministerie van Financiën dat er 25 miljard verspild lijkt te gaan worden, gaat ze door op de ingeslagen weg en wil ze zelfs nog versnellen. Enkele voorbeelden uit het debat illustreren dat.

96 procent kleurt rood
De Tweede Kamerleden Van Haga van Groep Van Haga en Kops van de PVV voelden de minister aan de tand over de doorrekening van het ministerie van Financiën. Daaruit blijkt dat na het uitgeven van de 25 miljard uit het stikstoffonds, nog steeds 96 procent van het land rood kleurt en er dus geen vergunningen kunnen worden afgegeven. Van der Wal zwakte die rekenexercitie af met het argument dat ‘het gaat om modelmatige berekeningen gebaseerd op datasets en op heel veel beleidsmatige aannames’. Dat klinkt een beetje als hoe Aerius in elkaar zit, maar dat zal de minister niet bedoeld hebben.

Uitgerekend het RIVM, dat ook Aerius onder zijn hoede heeft, gaat nu op verzoek van de minister de berekening van het ministerie van Financiën valideren. Wat dat precies betekent, werd niet duidelijk. Ze ziet in deze doorrekening daarom nu geen aanleiding om haar beleid bij te stellen. Citaat Van der Wal: „Het is een denkfout om hiermee te wapperen en te doen alsof de aanpak dan zinloos zou zijn. Uiteindelijk gaan we stap voor stap een deuk in de depositie slaan.”

Deuk in de lucht
De minister slaat de forse waarschuwing van een collega-minister dus feitelijk in de wind. En een deuk in stikstof slaan klinkt mooi, waarschijnlijk een vondst van een communicatiemedewerker want het werd veelvuldig genoemd door de minister, maar je hebt er niets aan als het onvoldoende is voor vergunningverlening. Dan verspil je als overheid gewoon miljarden euro’s en sla je enkel een dure deuk in de lucht.

Aerius niet verplicht
Overigens viel met betrekking tot Aerius op dat minister Van der Wal het belang van Aerius afzwakte. Ze noemde het nu een hulpmiddel. Maar iedereen die een vergunning nodig heeft, weet dat alles staat of valt met een Aerius-berekening. Ze noemde het ook in relatie tot de piekbelastersaanpak en dat is interessant. Helemaal als straks onteigening dreigt. Dan is Aerius een startpunt, zo verwoordde Thom van Campen het namens de VVD. Het leek een wat ingestudeerd één-tweetje met de minister.

Feit is wel dat Aerius sinds 25 januari (publicatie Staatscourant) niet meer verplicht is als rekeninstrument voor projectaanvragen. In de wijziging van de Regeling natuurbescherming die altijd nodig is na een update van Aerius, is het woordje ‘verplicht’ weggelaten. Hoe een provincie een vergunningsaanvraag kan beoordelen zonder Aerius is mij een raadsel, want een aanvrager moet toch aantonen dat er geen extra stikstof op de natuur valt. Maar toch, het valt op.

Vergunningverlening
Het tweede voorbeeld komt uit een debat met CDA’er Derk Boswijk en sluit goed aan op het eerste voorbeeld. Boswijk had een simpele vraag: wanneer is vergunningverlening weer mogelijk als iedereen zich gecommitteerd heeft in een gebied aan een gebiedsplan. Van der Wal kon het antwoord niet geven.

Boswijk bleef beleefd, maar drong aan. Het doel van de minister is immers om vergunningverlening weer op gang te brengen, dus is het een logische vraag. „Wanneer is het moment waarop je kan zeggen: nu hebben we voldoende gedaan om de eerste mensen te kunnen gaan legaliseren en misschien weer andere vergunningen te kunnen uitgeven? Gaat dat een jaar duren of gaat dat twee jaar duren of gaat dat vijf jaar duren? Is er een soort analyse gemaakt van wanneer dat moment er ongeveer gaat zijn?”

In plaats van toe te geven dat de minister daar helemaal niet mee bezig is geweest, ridiculiseerde ze de vraag. „Dat is dus niet klikklak van maandag op dinsdag, die en die datum, om twee minuten over twee.” Ik snap best dat je als minister niet op elke vraag direct een antwoord weet en dat de ambtenaren niet alles snel kunnen influisteren, maar op deze wijze geen antwoord willen geven is tenenkrommend. Zeg dan gewoon dat dat niet is gedaan, dat daar de focus van jou als minister niet ligt, omdat je alles op alles zet om zoveel mogelijk boerenbedrijven uit te kopen.

Geen beheer
Daar lijkt het toch steeds meer om te draaien bij dit kabinet. Er wordt weliswaar met de natuurkwaliteit geschermd, maar het doel is een andere. Als het echt om de natuur zou draaien, dan had de minister ook aan de natuurkant van haar beleid een programma kunnen opzetten. Waarom is er bijvoorbeeld nog geen onderzoek ingesteld naar het beheer door natuurorganisaties? Als het met de natuur zo slecht gaat, is dat een startpunt voor onderzoek. Op de Veluwe toonde Agrio samen met Stichting Agrifacts deze week bijvoorbeeld aan dat Staatsbosbeheer wel subsidie ontvangt maar het beheer achterwege laat. Zonder beheer verslechtert de natuur. En waarom wordt er niet kritisch gekeken naar het toevoegen van habitattypen aan Natura 2000-gebieden zoals veenmosrietland in Friesland, die niemand daar wil beschermen behalve de minister?

Databank openbaar
En waarom zijn de data van de natuur in databanken nog steeds niet openbaar? In 2019 zegde toenmalig minister Schouten dat al toe. Maar vier jaar later zijn de inmiddels twee databanken na veelvuldig aandringen door Eerste en Tweede Kamer nog steeds niet publiekelijk gratis toegankelijk voor belanghebbenden zoals boeren.

Een nieuwe motie van BoerBurgerBeweging, CDA en JA21 moet de minister nu gaan aansporen om ze versneld open te stellen. Waarom neemt de minister deze drempel niet gewoon weg? Binnen gebiedsprocessen beschikken provincies en natuurorganisaties wel over die informatie, maar moeten grondeigenaren een procedure door en betalen om qua kennisniveau op gelijke voet te komen. Waarom zet de minister daar geen energie op? Wordt dan duidelijk dat het met de dataverwerking slecht gesteld is? Of dat er weinig data zijn? Of dat het eigenlijk best wel meevalt met de slechte staat van de natuur? En vooral dat laatste haalt de fundering onder het stikstofbeleid weg. Ook al roep je heel hard, ook gisteren weer, dat stikstof de belangrijkste drukfactor is. Dat is namelijk in veel gebieden niet zo.

Natuurbeheer
De conclusie dat het beleid vooral gericht is op het verminderen van boerenbedrijven, trok Van Haga ook. De minister weersprak dat. Citaat: „We hebben een hele sterke agrarische sector nodig, al is het alleen al voor het natuurbeheer. Dat kunnen we als overheid nooit in ons uppie.” Daar kunnen de boeren het mee doen.