Laat de markt meehelpen bij de aanpak van de stikstofcrisis met een Rechtenopkoopfonds

Column Frank Kalshoven,

De bestuursrechter parkeerde deze week een grote tractor op het geitenpaadje waarlangs betonmolens tot nu toe de bouwplaats konden bereiken. De parkeeractie van de Raad van State is volgens de belangenclub van bouwondernemingen niets minder dan ‘een drama’. Als het kabinet er blijkbaar niet in slaagt het stikstofprobleem op te lossen, zou de markt dan misschien kunnen helpen, vroeg ik me van de week af.

Laten we met een klein praktijkvoorbeeld beginnen. Het komt al (sporadisch) voor dat een bouwbedrijf een boer uitkoopt om zo de stikstof te compenseren die wordt uitgestoten tijdens de bouwperiode. Boer blij (want bedrijf goed verkocht), bouwbedrijf blij (omdat het uitkopen van de boer goedkoper is dan uitstel van het bouwproject), natuur blij (stikstoftoevoer verdwijnt na voltooiing van het bouwproject).

De overheid heeft het als uitkoper van boeren lastig. Als de overheid het voor boeren woest aantrekkelijk maakt om zich vrijwillig te laten uitkopen, steekt Europa daar een stokje voor met de staatssteunregels in de hand. En als de overheid gaat onteigenen duurt dat niet alleen (te) lang maar lost het ook het probleem niet op: grond en gebouwen kun je onteigenen, stikstofrechten niet.

Zoals het praktijkvoorbeeld laat zien, biedt de markt soms een oplossing. Kan dat niet op grotere schaal? Jazeker.

Er bestaat een levendige handel in zogeheten agrarische ‘productierechten’. Bij elke agrarische makelaar in Nederland worden ammoniak- en stikstofrechten te koop aangeboden, net als fosfaatrechten, varkens- en pluimveerechten. De prijs varieert naar locatie. De kopers zijn normaal gesproken agrarische ondernemingen die willen uitbreiden. Maar het staat natuurlijk iedereen vrij deze rechten op te kopen.

Laat er nu een private partij ontstaan die rechten opkoopt met als doel deze uit de circulatie te halen. Kan dat? Ik zie niet in waarom niet. De vraag is alleen: hoe maak je dat rendabel?

Voor het antwoord op die vraag moeten we kijken naar wie ervan profiteert als productierechten uit de markt worden gehaald. Met stip op één de bouwsector dus. Het voorkomen van ‘een drama’ mag wat kosten, nietwaar. Op twee: natuurbeheerders. Die hebben er direct belang bij als de natuur op hun terreinen kan herstellen en floreren. Op drie: de Nederlandse bevolking. Herstel en behoud van natuur zijn een algemeen belang.

Het fonds zou dus moeten worden gevoed uit drie geldstromen: een financiële bijdrage van de bouwsector (die deze doorberekent aan de opdrachtgevers); een financiële bijdrage van natuurbeheerders (die de overheid hiertoe kan subsidiëren); een rechtstreekse financiële bijdrage van de overheid. Als naam kunnen we denken aan het Rechtenopkoopfonds. De betalende partijen spreken een vast winstpercentage af met het fonds. Hoe meer rechten worden opgekocht, hoe meer het fonds verdient.

Hoe beïnvloedt dit de veehouderij? Omdat er een nieuwe vrager in de markt stapt, stijgt de prijs van productierechten. Dit maakt het voor boeren aantrekkelijker om deze te koop aan te bieden, zodat het Rechtenopkoopfonds ze van de markt kan dweilen. Uitbreidingsplannen van veehouders worden duurder en rekenen minder snel rond. Alternatieve verdienmodellen, zoals een gemengd bedrijf, worden aantrekkelijker. De markt, kortom, doet z’n werk. Tot nut van het algemeen.

Zijn er nadelen? Het kost veel geld. Het FD schatte de waarde van alle stikstofrechten in Nederland over de duim al eens op 18 miljard euro. En dat was tegen de huidige prijzen. Anderzijds: om de kabinetsdoelen te bereiken hoeft maar een deel van de rechten te worden opgekocht.

Het kost een paar centen maar dan heb je ook wat.

Frank Kalshoven is oprichter van De Argumentenfabriek. Reageren? frank@argumentenfabriek.nl.