Opinie: Met starre aanpak van stikstofprobleem komen we er niet

Het is begrijpelijk dat de politiek heeft gekozen voor een streng stikstofreductiedoel. Maar in dit beleid dreigen volgens Hans Mommaas, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, doel en middel door elkaar te worden gehaald. Provincies kunnen dan geen kant meer op.

Het kabinet heeft ambitieuze doelen gepubliceerd voor de regionale aanpak van stikstof. De politiek heeft erover gesproken en de plannen in grote lijnen overgenomen. De bal ligt nu bij de provincies. Die kunnen naar een verbeterde natuurkwaliteit toewerken door in lijn met de kabinetsdoelen maximaal in te zetten op stikstofreductie. Maar ze kunnen ook breder kijken naar mogelijke natuurmaatregelen, zoals de inrichting en omvang van natuurgebieden en de waterbeschikbaarheid.

Minder grote rol
Stikstofreductie blijft ook dan nodig, maar die zal op veel plekken naar verwachting een minder grote rol spelen en ingebed zijn in een breder en betekenisvoller natuurbeleid. Wat is verstandig? Duidelijk is dat het wettelijk gezien uiteindelijk gaat om de kwaliteit van de natuur in Natura 2000-gebieden. De natuur moet naar een ‘gunstige staat van instandhouding’. Het stikstofdoel behelst dus een middel-doel.

Duidelijk is ook dat we van doen hebben met een ‘Startnotitie’ waarin ook (aanvullende) doelen voor de waterkwaliteit en het klimaatbeleid een plek krijgen. Samen vormen die doelen straks de kaders waarbinnen provincies verder kunnen werken aan gebiedsagenda’s. Die gebiedsagenda’s moeten midden volgend jaar, na de provincialestatenverkiezingen, worden aangeleverd aan het Rijk om vervolgens beoordeeld te worden op het nationale doelbereik voor stikstof.

De Startnotitie benadrukt het belang van maatwerk. Zo mogen regio’s ook andere stikstofbronnen terugdringen dan alleen die vanuit de landbouw. Bovendien, en dat is van belang: wanneer dat onderbouwd kan worden aan de hand van de regionale natuurkwaliteit (te beoordelen door een ecologische autoriteit) mogen provincies afwijken van de ‘richtinggevende stikstofreductiedoelen’.

Middel en doel
De uitdaging is daarmee helder. Hoe gaan we per regio de verslechtering van de natuurkwaliteit tegen? Hoe komen we op termijn tot de gunstige staat van instandhouding? En welke maatregelpakketten zijn daarvoor nationaal-lokaal nodig? So far, so good.

Maar vervolgens benadrukt de Startnotitie ook dat er hoe dan ook moet worden voldaan aan het in het coalitieakkoord opgenomen, aan het advies van de commissie-Remkes ontleende en vijf jaar naar voren gehaalde nationale stikstofdoel.

In 2030 moet 74 procent van de hectares stikstofgevoelige Natura 2000-natuur onder de kritische depositiewaarde (kdw) liggen, de waarde waarboven specifieke natuurtypen risico’s lopen als gevolg van stikstof. Het middeldoel wordt hoofddoel.

Verwarring
En daarmee sluipt de verwarring binnen. Wat is het nu? Welke ruimte krijgen provincies daadwerkelijk om een eigen invulling aan de natuuropgaven te geven? Hoe moeten straks de maatregelpakketten die mogelijkerwijs wél de regionale natuurkwaliteit verbeteren maar níét de regionale stikstofneerslag onder de kritische depositiewaarde brengen, beoordeeld worden?

Leidt dit er dan toe dat andere regio’s of provincies hierdoor extra stikstofreductie moeten gaan aandragen om toch met z’n allen die 74 procent te halen? Dat nodigt niet uit tot een bredere natuurinzet. Van een echt ‘omwisselbesluit’, zo succesvol bij de planologische aanpak van ‘Ruimte voor de Rivier’, (met als doel het tegengaan van overstromingen van de grote rievieren, red.) waarbij stikstofmaatregelen en andere natuurmaatregelen onderling kunnen worden afgewogen, is zo – in tegenstelling tot wat de Startnotitie beweert – feitelijk geen sprake.

Wantrouwen
Het is alleszins begrijpelijk waarom de politiek heeft gekozen voor een robuust stikstofreductiedoel. Het onderlinge wantrouwen tussen de agrarische wereld en natuurwereld is groot. Er is behoefte aan een streng, want afrekenbaar en onontkoombaar beleidsdoel. Omdat er tot op heden onvoldoende natuurdata en -analyses bestaan voor een robuuste en eenduidige beoordeling van natuurkwaliteit, komen we dan uit bij stikstof en de kdw’s. Maar daarmee sluipt mogelijk een weeffout in het beleid.

Die zal onderweg moeten worden gerepareerd: begin met stikstofbeleid, maar werk snel naar breder en robuust onderbouwd natuurbeleid. Anders loopt de beleidsmachine straks vast in een al te rechtlijnige dadendrang. Creëer perspectief door meerdere mogelijke maatregelen in combinatie met elkaar gebiedsgericht in te zetten. Dan hinken we niet de toekomst in, maar maken we het mogelijk om stevige stappen voorwaarts te zetten.