De staat van het land

Vandaag maar eens met de toekomstig bedrijfsopvolger een werkbezoek afgelegd aan de Praktijkschool te Oenkerk. Bijna iedere melkveehouder is er vroeger wel geweest om te worden opgeleid tot de beste boeren van de wereld en kennis op te doen van de nieuwste technieken. Zelfs uit verre landen kwamen ze naar hier om met een goede opleiding thuis een eigen bedrijf op te zetten of in eigen land als ambtenaar de veehouderij mee op te zetten.
We meldden ons bij de receptie dat we een afspraak hebben met hoofdinstructeur T. de Groot. We hadden hem gevraagd eens mee te denken welke kant we op moesten met ons bedrijf. We weten het eigenlijk al een paar jaar niet meer en er moet nu wel echt wat gebeuren. Moeten we het bedrijf verkopen en emigreren? Biologisch, kringloop of voedselbos? Of toch maar een nieuwe emissiearme stal? Sinds vorige week weten we het helemaal niet meer sinds die rechtszaak van MOB tegen de provincie.
De receptioniste verwees ons echter door naar de bedrijfsleider. Ze vertelde ons dat de huidige onderdirecteur mevrouw Schouten binnenkort vertrekt en dat De Groot binnenkort onderdirecteur hoopt te worden. Hij kon nog niet gestoord worden omdat hij met de begroting bezig is. Na te zijn ontvangen door de bedrijfsleider hebben we eerst even een bakje koffie gedaan in de lege kantine. Hij vertelde wat over de geschiedenis van de Skoalle, zoals ze het daar in de omgeving nog altijd noemden. Ze waren vroeger klein begonnen. Van het ministerie van Landbouw, waar ze onderdeel van waren, hadden ze echter de opdracht gekregen dat ze de beste boeren van de wereld moesten gaan opleiden. Er moest kennis geëxporteerd worden. Nooit meer honger in de wereld.

Door het succes waren er meerdere locaties bijgekomen. Vroeger waren ze begonnen met twee grupstalbedrijven, bedrijf A met roodbonte koeien en bedrijf B met zwartbonte koeien. Bedrijf B werd al vroeg vervangen door een nieuwe ligboxenstal. Dat werd bedrijf C. Bedrijf D in Giekerk kwam erbij met een opzet als gezinsbedrijf. Ze hadden een soort van vertegenwoordiger in Afrika en het Midden-Oosten, ene mevrouw Kaag. Ze zagen haar nooit maar die wist wel veel “leerlingen” hierheen te krijgen. De bedrijfsleider was ooit eens met een leerling naar een melkmachinedealer geweest om een minimelker te gaan kopen. Toen vertelde de leerling dat ze daar in Afrika geen stroom hadden. Hij dacht toen al, dit wordt niks. Dat moeten we anders aanpakken. We kunnen beter onze instructeurs daarheen sturen. De instructeurs waren echter geregeld gedesillusioneerd teruggekomen omdat ze zagen dat het geld wat het ministerie voor de projecten beschikbaar stelde door corruptie in de zakken van de machthebbers verdween. Ze hadden laatst nog gehoord dat die mevrouw Kaag nog lang kwistig met geld strooide en snoepreisjes maakte naar die landen maar dat ze nu terug was gekomen naar Nederland om hoofdambtenaar te worden, en misschien wel minister.
Door het eigen succes moest er begin jaren ´80 echter een studentenquotum ingesteld worden. Er moet meer diversiteit in lessen komen, werd er vanuit het ministerie gezegd. Bedrijf B werd omgebouwd voor zelfzuivelen en er kwamen steeds meer kantoren bij. Op bedrijf A kwamen geiten en vleesvee. Waar vroeger nog met de paarden gewerkt werd, moesten er nu “paardenmeisjes” opgeleid worden. De bedrijfsleider dacht ondertussen: “hier lopen veel teveel ambtenaren rond die me de hele dag op de vingers zitten te kijken en me steeds vertellen hoe het moet, en wat moet er van al die paardenmeisjes worden?” “We hebben een rooster”, werd er dan gezegd. “Er moet dan en dan gemaaid worden, of het regent maakt niet uit. En denk erom, 1 oktober moet de mais eraf, want er moet nog gras in.” De bedrijfsleider dacht: “dit komt niet goed. 1 oktober is de mais nog niet rijp en daarna doet het gras ook niks meer.” Hij zat wel met slechte kuil, maar berustte er uiteindelijk maar in. Vorig jaar hadden ze ook nog een veevoermaatregel bedacht waardoor hij de rantsoenen niet meer kloppend kon krijgen. De koeien zouden er ziek van worden en uiteindelijk zou het helemaal niks opleveren, waarop de ambtenaren besloten het op het laatste moment maar in te trekken.

“Er kwamen de afgelopen jaren steeds minder leerlingen en op het laatst hield het gewoon op. Het personeelsbestand vergrijsde en ging met pensioen en op het laatst werkten er steeds minder mensen. We hadden eerst nog een personeelsmanager, de altijd goedlachse meneer Rutte. Die was uiteindelijk naar het ministerie vertrokken waar hij is opgeklommen tot minister en daarmee uiteindelijk de hoogste baas van de Praktijkschool. Hij had helaas weinig verstand van het boerenvak. We noemden hem altijd Vergaderboer.”
Met het teruglopen van de leerlingaantallen moest er een ander plan voor de school bedacht worden. De Groot zei dat er een nieuwe grote stal gebouwd moest worden. Rutte zei dat we vooruit moesten met technologie. En dus kwam er een nieuwe stal met 3 robots. Maar er kwam geen leerling meer. Er was paniek want het ministerie kreeg de begroting niet meer rond. En zo werd gezinsbedrijf D in Giekerk verkocht. Bedrijf A was al eerder verkocht. Dat was nu een zorgboerderij geworden en daar gingen nu bakken subsidie naar toe had hij gehoord. Er werd nog een beetje grond voor huizenbouw verkocht zodat de gaten in de begroting gedicht konden worden. Uiteindelijk werden de gebouwen verkocht aan de eigenaar van de nieuwe zuivelfabriek in Heerenveen waar nu ook de melk heen ging. In het logeergebouw zaten nu arbeidsmigranten.

De laatste tijd werd er vooral gevideobeld met het ministerie. Er heerste al een jaar lang een virus. Er kwam weinig zinnigs meer vanaf het ministerie. “Rutte zei dat we onze handen stuk moesten wassen en hoofdveterinair De Jonge vertelde dat we moesten enten. En er was ook nog een man met een baard in beeld die we nog kenden van rekenmodelletjes die hij voor ons maakte, maar die nooit uitkwamen als we ze gingen toetsen in de dagelijkse praktijk.” Dat handen wassen en enten tegen virus was natuurlijk basiskennis voor alle mensen die naar de Praktijkschool waren geweest. Dat waren normale bedrijfshygiënemaatregelen zodat we de koeien en de melk gezond houden.
We hadden de koffie op en hebben een rondje bedrijf gedaan. De bedrijfsleider was altijd trots op de school maar de laatste tijd werd het steeds gekker op het ministerie. Ze maken elk jaar luchtfoto’s waarop de bedrijfsleider aan moest geven op welke percelen gras en mais kwam te staan. De bedrijfsleider wijst naar een perceel verderop. “De Groot en ambtenaren Ouwehand en Klaver hadden op de foto’s een paar mollenbulten gespot. Na urenlang vergaderen was besloten dat die niet meer gevangen mochten worden. Al die stukken moeten dit jaar maar natuur worden. Ik mag er dus ook niet meer de mest op kwijt. En hoe moet dat straks met het voer voor de koeien? Ondertussen is dat al de halve boerderij. Van provincieambtenaar Hoogland moet de vogelwacht eerst komen kijken of er nog nesten en jonge vogels zijn, maar de vogelwachten komen niet meer omdat ze er geen ‘nocht’ meer aan hebben omdat ze niet meer mochten eierzoeken. De vogelstand is ook al gedecimeerd omdat we van de ambtenaren geen predatoren mogen vangen. Wist je dat Hoogland vroeger zelf ook biologisch boer is geweest hier vlakbij? Van de vorige gedeputeerde moesten we allemaal biologisch worden, maar onze nieuwe eigenaar zegt al dat daar geen ruimte voor in de markt is omdat de consument er niet voor wil betalen in de supermarkt.

Vroeger waren we trots dat we hier open dagen hielden waar we ouders en kinderen vertelden van de goede eigenschappen van zuivel en hoe goed we hier boerden. Ze konden hier op de boerderij dan proeven hoeveel beter melk rechtstreeks van de koe uit de tank smaakt. En al die lekkere kazen en toetjes. We zijn wel met onze tijd meegegaan. Nu houdt Albert Heijn hier de open dagen. We waren hier een van de eersten met emissiearme vloeren. We hebben gemeten dat we in 30 jaar de uitstoot van ammoniak wel met tweederde terug hebben kunnen dringen waardoor we nu veel minder kunstmest gebruiken. Kunstmest hebben we nog wel nodig omdat we wel melk afvoeren maar er van de burger niks van terugkrijgen. Wist je dat het ministerie allerlei belangrijke voedingsstoffen met het rioolwater de zee inspoelt terwijl er nog maar een voorraad fosfaat is van 200 jaar en dat een essentiële bouwstof is voor eiwitten? Ruim een jaar geleden werden onderdirecteur mevrouw Schouten en ik nog op het ministerie uitgenodigd om te praten over kringlooplandbouw, maar ik geloof niet dat ze het helemaal gesnapt heeft. Daar doen we hier in feite al eeuwen aan maar door gewijzigde regels en doordat het ministerie geen actie onderneemt krijgen we die niet meer sluitend. Ze vroegen tussen neus en lippen door waarom er ondanks subsidies van het ministerie geen geld werd verdiend op de Praktijkschool. Ik moest de ambtenaren toen uitleggen dat het ministerie er lang geleden voor had gekozen om de prijzen voor voedsel voor de consument in de winkel laag te houden en dat de consument nu gelooft dat die lage prijzen normaal zijn. Ze vroegen of we met de trekker naar het ministerie wilden komen want de ambtenaren hadden al 30 jaar geen trekker gezien. Ik had al die ambtenaren hier graag op de Praktijkschool les gegeven op de Fordjes, Deutzjes en Renaults. En ook melkles om half 5 ´s ochtends. Vroeger kwamen die mannen en vrouwen op het ministerie nog van de boerderij en we hebben ze hier allemaal nog opgeleid.”

We lopen de stal in. “Vroeger deden we veel met de coöperaties. Voer van de CAF, fokkerij van het FRS en WWS. Later werd dat allemaal groter met Agrifirm en CRV. Toen moesten we vercommercialiseren en kregen we voer van Nutreco, wat eerst Hendrix UTD heette. De liters vlogen omhoog maar de gehaltes zakten. Ik geloof niet dat we er meer mee gingen verdienen, maar dat rekende het LEI toen wel voor het ministerie uit. Het LEI dat was vroeger een Instituut, dat het ministerie vertelde of het nog wel goed ging met de boeren, maar dat is nu opgegaan in Wageningen. De echte rekenmeesters zijn daar ook met pensioen ondertussen. Nu met de nieuwe eigenaar hier wordt er aan sponsoring gedaan. De Lely robots, Claas machines, Semex sperma. Zelfs de Rabobank sponsort hier. Ik weet wel wie dat allemaal mag betalen. Omgekeerde wereld. Het ministerie heeft hier nu ook al camera’s en een geluidsinstallatie opgehangen. Dat is nog een pilot. Ze willen alle ambtenaren thuis laten werken maar alle controles moeten wel door blijven gaan. Vorige week vrijdagmiddag riep er nog een ambtenaar dat ik voor die dag moest stoppen met werken omdat hij met de collega’s aan de vrijmibo zat. Ik moest na het weekend maar weer verder gaan met werken en het licht uitdoen. Geen idee wat hij bedoelde. Het leek wel of hij gedronken had. Hij heeft zeker niet door dat het bedrijf hier 24/7 doorgaat.”

We lopen naar het kantoor van de bedrijfsleider en ik kijk nog eens nostalgisch achterom. Wat hebben we hier vroeger veel geleerd. Voor de buitenwacht lijkt het een prachtig bedrijf, maar het loopt hier op zijn eind. Hoe oud is de bedrijfsleider eigenlijk? 65? Hij gaat ondertussen even kijken hoever De Groot is met zijn rekensommen. Op kantoor kijken we lang naar een tegeltje met de wijsheid “Niet het vele is goed maar het goede is veel”. “Van een kleine veefokker hier uit de buurt(buurman van @bartlehiemboer). Het bedrijf was helaas te klein om over te nemen. We hebben hier een groot bedrijf maar als De Groot hier onderdirecteur wordt vrees ik met grote vreze voor de toekomst hier. Ik ben net bij hem geweest. Hij kreeg de rekensommetjes niet kloppend met maar een half bedrijf. Hij had de hoge ambtenaren van het ministerie Klaver en Ouwehand nog gevraagd, en ook Ploumen. Die dachten ook dat het wel kon. Van onderdirecteur Schouten en ambtenaren Geurts, Moorlag, Futselaar, Graus, Harbers had ik de afgelopen jaren wel het een en ander verwacht maar ze hebben de Praktijkschool er niet bovenop kunnen helpen. Bisschop kon ik altijd nog wel goed mee maar die moest het vorige week in de vergadering hier op kantoor ook afleggen. Eerder hadden we nog Von Martels, maar die is hier maar een blauwe maandag geweest. Die hebben ze naar een ander ministerie gepromoveerd. Hij wordt binnenkort boer hoorde ik. Volgens Geurts moeten we Omtzigt hier hebben, maar die is voorlopig niet beschikbaar. Mijn hoop is gevestigd dat we Vogelaar hier krijgen, anders zie ik het met de rekensommetjes niet goedkomen. Vogelaar hebben we hier nog opgeleid. Goeie jongen met misschien een beetje grote bek, maar wel het beste jongetje van de klas”, lacht de bedrijfsleider.

Mijn toekomstige bedrijfsopvolger was de hele tijd dat we met de bedrijfsleider mee zijn gelopen stiller en stiller geworden. “Maar hoe ziet u de toekomst van de Praktijkschool hier?”, vraagt hij. “Ik moet hier in mijn eentje het bedrijf runnen en zorgen dat er nog wat centen binnenkomen waarvan die ambtenaren op kantoor ook mee-eten. We hebben hier al jaren niemand meer opgeleid en er zit hier op kantoor een hok vol ambtenaren die me om de haverklap lastigvallen en het allemaal beter weten. Ze komen nooit achter, weten maar nauwelijks hoe een koe eruit ziet, wat een prachtig product mest is, nee dat stinkt en vervuilt de bodem. Ze komen maandagmorgen met hun broodtrommeltje weer op kantoor met hun pakje sojamelk, wat geen melk mag heten. Als ze het rantsoen van de koeien hadden bekeken, dan hadden ze gezien dat onze koeien het afval van de soja, en ook van hun biertje, hier omzetten in melk en vlees, allemaal kringloop. En dat sinaasappeltje of mandarijntje in de broodtrommel, dat kunnen we hier niet telen. Moet je eens kijken wat het al niet aan CO2 kost om het hierheen te halen.” “Maar als u straks met pensioen gaat, mag ik hier dan bedrijfsleider worden?” “Jongen, als De Groot hier onderdirecteur wordt, geef ik het geen jaar meer, ben ik de bedrijfsleider die hier het licht uitdoet en wordt dit filmpje werkelijkheid. Dan kun je beter emigreren.”