Vertrouwen, een spiegel voor vele prikkers

Ga uit van vertrouwen, geen wantrouwen

Eigenlijk gaat het altijd over vertrouwen. In de arts die naar beste weten en zonder slordigheid de medicijnen voorschrijft. In de buurvrouw die het postpakket voor je in ontvangst neemt zonder het zelf te houden. In de supermarkt die je geen bedorven waar verkoopt. In het waterleidingbedrijf dat zorgt voor permanent schoon drinkwater. In de overheid die een gebalanceerde begroting presenteert, die zo goed mogelijk aan allen, met name minderheidsgroepen en de publieke sector, recht doet.

Zonder alledaags vertrouwen is het leven onleefbaar. Dan wordt iedere vreemdeling die je op straat aanspreekt een potentiële aanrander, de overheid een opportunistische bureaucratie, het bedrijfsleven een uitbuiter en de buurvrouw een griezel. Zonder vertrouwen op de lange termijn, in instituties, is een complexe samenleving even goed onleefbaar. Instituties – de overheid, pensioenen, verzekeringen, scholen, ziekenhuizen – zijn er voor ons allemaal, en daar dragen we allemaal aan bij, al zien we er niet onmiddellijk de resultaten van. Wie zelden ziek is en nooit bestolen wordt, mag zich gelukkig prijzen met de veilige samenleving, in plaats van meer te eisen via onterechte verzekeringsclaims of minder belasting.

Vertrouwen is zuurstof voor de geest en het hart, een mens kan geen oogwenk zonder. En net zoals zelfs kortstondig zuurstoftekort ernstige schade veroorzaakt, leidt vertrouwenstekort tot blijvende maatschappelijke en individuele schade. Uit de media walmt het gebrek aan vertrouwen je tegemoet. Het is een zichzelf bevestigende neerwaartse spiraal, graag gedebiteerd door professionele en amateuristische wantrouwers onder ons, columnisten en mopperaars op social media: alles feitenvrij, emotie (lees: verongelijktheid) is de enige waarheid. Wantrouwen is het smeermiddel van het pessimisme.

Het nare van vertrouwen is niet dat het te voet komt en te paard vertrekt – want dan kun je nog hoop houden dat het goed komt. Het nare is dat als er eenmaal een drempel is overschreden, vertrouwen niet terugkomt, wat je ook probeert. Zie het kabinet Rutte III, prachtige cijfers, aandacht voor iedere groep, maar meer dan de helft van de Nederlanders heeft er geen vertrouwen meer in. Zie de boeren die gezond voedsel produceren met aandacht voor de natuur, maar afgedaan worden als gifspuiters en dierenmishandelaars.

Het is echt tijd voor een herstel van vertrouwen. En dat begint bij jezelf. Oprecht omgaan met je eigen vertrouwen in mensen en dingen betekent je eigen vooroordelen op tafel leggen. Houd op met te vervallen in de gemakzucht van niet overtuigd-willen-worden, van ‘ik weet het al, val me niet lastig met de details en alle feiten zijn leugens’. Geloof in het zelfreinigende vermogen van beschaving, waar fouten er op den duur uit gefilterd worden.

Vertrouwen moet onze default option zijn, anders wordt de samenleving een broeinest van angstige mensen die hun eigen gelijk bevestigd willen zien en zich terug trekken in hun spelonken. Want gebrek aan vertrouwen, angst en haat gaan hand in hand. Vertrouwen is nodig, tegenover mensen, maar vooral ook tegenover de toekomst die ons geheel nieuwe situaties zal voorschotelen. Technologie die we niet kennen, nieuwe Nederlanders die ons vreemd zijn: we kunnen er alleen mee omgaan als we op onze collectieve intuïtie vertrouwen.

Vertrouw tot het tegendeel is bewezen. En blijf vertrouwen, al is er een af en toe een voorval dat je vertrouwen tijdelijk aan het wankelen brengt. Wees banger voor je chronische gebrek aan vertrouwen dan voor het gebrek aan betrouwbaarheid van anderen. Inclusief de overheid.

Louise O. Fresco is voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen U&R en schrijfster.