Moeten boeren boeven zijn om te kunnen overleven?

Opinie | Kees Kooman, auteur van onder meer Dit is uw land.

Hoera, het ‘fosfaatplafond’, de meetlat voor een dragelijk (leef)klimaat in combinatie met economische groeidrift, is in 2017 niet overschreden. Bloemen en gebak. Maar tegelijkertijd: boe! Boekhoudkundige trucs om op grote schaal koeien te doen verdwijnen in de administratie. En al eerder vorig jaar de grootscheepse mestfraude in de gehele veeteeltsector. Het zijn de onvermijdelijke paradoxen van een klein land dat de ambitie nastreeft de wereld te voeden, al is het dan met een oceaan van niet eens zo heel gezonde zuivel. Inmiddels is de melkprijs in 2018 aan een duikvlucht begonnen die het ergste doet vrezen voor de toekomst van de melkveehouders.

Met verontwaardigde gezichten wezen belangenbehartigers in tv-programma’s op het grote gevaar van geknoei met ‘spook-koeien’ door middel van oormerken van de registratie, want hoe sporen te volgen bij een onverhoopte uitbraak van een dierziekte? Het was dezelfde LTO (Land en Tuinbouworganisatie) die had gelobbyd voor afschaffing van de melkquota, in de jaren tachtig bedoeld om overschotten van met kazen volgepakte kerken te voorkomen. De straf in de vorm van superheffingen, opgelegd door ‘Brussel’ werd al snel voor lief genomen. Want: de wereld moest gevoed worden.

Even snel trad een fenomeen in werking, met veel gevoel voor humor, ‘het witte paard’ genoemd. Melkbussen, verstopt in paardencontainers, op stille landweggetjes vervoerd van boeren die te veel molken naar collega’s die tekort kwamen om zo superheffingen te ontlopen. Een sterk staaltje van onze beroemde VOC-mentaliteit. Na loslaten van de quota in 2015 gingen alle remmen los.

Als schattingen kloppen, komt het fosfaatplafond van 173 miljoen kg stikstof angstwekkend dichtbij
Het is een wonder: met een oppervlakte die slechts 0,04 procent van het totaal beschikbare areaal aan landbouwgrond in de wereld bestrijkt, weten uit te groeien tot de mondiale nummer twee (na de VS) op exportgebied. Het brengt groei­stuipen mee die een spagaat vormen met de eveneens ambitieuze klimaatwensen van het nieuwe kabinet. Iedere dag ruim anderhalf miljoen dieren tot ‘humaan’ voedsel verwerkt. En dan die nare bijwerking, het ‘voortvloeisel’ van wagonladingen vol mest dat inherent is aan het leven van vee, hoe kortstondig dat ook is. En daar is dan de meetlat van het fosfaatplafond, door Europa bepaald op 168 miljoen kilo stikstof om zeg maar te voorkomen dat de burger letterlijk stikt in de zure lucht van een koeienvlaai.

Als de schattingen van de schaal van boerenfraude kloppen, komt het fosfaatplafond van 173 miljoen kilo angstwekkend dichtbij met het risico van strafmaatregelen vanuit Brussel. Buurlanden (Frankrijk!) kijken met argusogen naar het knapste jongetje van de klas. Vandaar dus ook de snelle reacties van het landbouwministerie en de LTO na bekendwording van de nieuwe fraude. Witte paarden, spookkoeien en fosfaatplafonds zullen de meeste grootstedelingen koud laten. Ver van mijn bed, en ook nog eens behoorlijk ongrijpbaar en onbegrijpelijk. Veel schoolkinderen menen dat melk net als cola uit de fabriek komt.

Boeren moeten gespecialiseerde ­accountants inschakelen om te voldoen aan de eisen van een sluitende ‘mestboekhouding.’ Om de poeptsunami van onze intensieve melkveehouders te beteugelen had bijzonder hoogleraar Jan Willem Erisman vorig jaar een eenvoudige oplossing in de aanbieding. Hij rekende voor dat ongeveer de helft van alle zuivel beneden kostprijs op de wereldmarkt belandt. Een lastig te verklaren ‘bijwerking’ van de vrije markteconomie, maar volgens de sector onvermijdelijk. De megawinsten van de recordexport moeten voornamelijk worden toegeschreven aan de verwerking van de zuivel: kaas, toetjes, boter en babyvoeding.

Andere experts denken dat de melkprijs, alleen al in de maand januari met 10% gedaald, begonnen is aan een nieuwe recessie. Dus nu of nooit: voorkom een noodlanding met een ‘warme’ sanering. Dwing daarbij een eerlijke ‘groene’ prijs — waarin de kosten van milieu­schade zijn verwerkt — af bij de consument en je hoeft nooit meer aan fosfaatplafonds en daarbij horend boerenbedrog te denken. Laat de ‘bulk’ maar over aan landen in Oost-Europa die niet hoeven te woekeren met ruimte en richt je pijlen op kwaliteit en de ­kenniseconomie van bijvoorbeeld de beste melkrobots. Simpele boodschap ja, maar niet te rijmen met de ambitie om ieder jaar weer met nog betere cijfers te koketteren. Groen, gedoopt in het zwart van mest.

Kees Kooman, auteur van onder meer Dit is uw land: uitgeverijdekring.nl/dit-is-uw-land/

Bron: fd.nl/opinie/1240823/…