Fosfaatrechten, mestrechten en interimwet en andere historie

In een van de discussies prikkebord.nl/topic/113716/… kwam de vraag op hoe het zat met de fosfaatrechten, interimwet etcetera.

In april 1984 kwam stelde de EU het melkquotum in, de eerste begrenzing voor melkveehouders.

Op 2 november 1984 kondigde minister Braks de interimwet intensieve veehouderij af, die direct inging. Die verbood varkens- en pluimveehouders meer dieren te houden dan opgegeven bij de meitelling 1984. Uitbreiding was wel toegestaan tot het aantal dieren van de verleende of al aangevraagde hinderwet. Je mocht 2 vleesvarkens omwisselen naar 1 zeug. Aangezien een zeug veel meer inkomen biedt dan 2 vleesvarkens, leidde dat tot snelle groei van de zeugenstapel en biggenproductie. Wie wel (flink) uitbreidde kreeg na een paar jaar bezoek van de AID en zat zo rond 1989 in de rechtbank.

In die tijd was het nog toegestaan onbeperkt mest uit te rijden. Dat was ongewenst (iets met greppeltje ploegen voor mestuitrijden op maisland enzo). Om dat te begrenzen, en de eutrofiëring van oppervvlaktewater te stoppen, is in 1986 de Meststoffenwet afgekondigd. Die bevatte 2 zaken: 1 begrenzing aantal dieren (met name gericht op de intensieve veehouderij, dus de varkens en kippen) en paal en perk stellen aan het uitrijden van mest. Ook kwam er een heffing op het produceren van meer mest dan op eigen grond kon en moest mestafzet verantwoord worden. De wet ging in op 1 januari 1987.

Alle bedrijven moesten het aantal dieren en hectares opgeven dat ze op 31 december 1986 hadden en ook het maximale aantal dieren dat ze in dat jaar gehad hadden. Voor het hoogste van de twee kregen ze fosfaatrechten, op basis van vaste normen.

Toen zijn ook de dier- en mestcodes ingevoerd, in dire groepen: Rundvee, varkens-pluimvee en GVNEK voor kleine diersoorten. Code 100 melkkoe met 41 kg fosfaat, code 101 jongvee tot 1 jaar, 9 kg fosfaat, code 102 jongvee 1-2 jaar 18 kg fosfaat, code 401 zeug 20,4 kg fosfaat, code 411 vleesvarken 7,4 kg fosfaat. Elke hectare was goed voor een mestproductierecht van 125 kg fosfaat dat benutbaar was voor alle diersoorten. Je mocht van varkens-pluimvee wel omzetten naar rundvee, andersom niet. Nederland werd ook ingedeeld in drie mestoverschotsgebieden: Zuid, Oost en Overig.

Een bedrijf met 40 koeien en jongvee had dan circa 2400 kg fosfaat Had dat bedrijf 20 hectare, dan kreeg hij 0 fosfaatrechten toegewezen, maar had wel een grondgebonden productierecht van in totaal 2500 kg en kon dus nog 100 kg fosfaat meer produceren (grofweg 2 koeien met wat jongvee). Had dat bedrijf 10 hectare, dan kreeg het 1250 kg grondgebonden productierechten plus (2400-1250) 1150 kg rundveefosfaatrechten.

Een bedrijf met 1000 vleesvarkens, 40 koeien (2400 kg fosfaat zoals hierboven) en weer 20 hectare kreeg 7400 kg varkensfosfaat waarvan 100 kg in de grond vastgezet werd en 2500 kg grondgebonden rechten. Dus in totaal alleen 7300 kg varkensfosfaat.
Het grondgebonden recht mocht je voor alles gebruiken. Dit gemengde bedrijf uit het voorbeeld kon dus de koeien wegdoen en alleen verder met varkens. Dan mocht het (7300+2500)/7,4 = 1325 vleesvarkens of een dikke 450 zeugen (met wat vleesvarkens en opfokzeugen) houden. Niet dat dat destijds veel gebeurde, later werd t meer gedaan. Melkveehouders konden groeien tot 125 kg fosfaat/ha. Wilde je groter, dan moest je grond bijkopen (of varkens omzetten naar rundvee). Vanwege de melkquotering gebeurde dat weinig in de eerste jaren.

Vanaf 1 januari 1987 golden ook uitrijdnormen: maximaal 350 kg fosfaat op maisland, 250 op grasland. Dat zou worden afgebouwd tot een eindnorm van circa 175 kg in 2001 (staat allemaal nog in dat grote groene boek wat veel veehouders nog wel ergens in de administratie hebben liggen). Van stikstofnormen was nog geen sprake. Die kwamen later pas met Minas. In hoog tempo zijn trouwens die uitrijdnormen aangehaald, veel sneller dan afgekondigd in 1986.

Vanaf 1 januari 1987 moesten de veehouders de veebezetting op elke eerste van de maand registreren en (in januari van het jaar erop) aangifte overschotheffing doen bij Bureau Heffingen in Assen. Voor elke kilo fosfaat die je (op basis van gemiddelde dierbezetting) meer produceerde dan je op eigen grond kwijt kon op basis van de uitrijdnormen moest je betalen. Volgens mij was het zo dat je in het traject van 125kg tot de eigen plaatsingsruimte (mais/grasland) ƒ0,25 per kilo betaalde, daarboven ƒ0,50. Maar dat weet ik niet zeker meer.

Vanaf 1 januari 1987 was mest uitrijden verboden op bevroren grond, en naar ik meen tussen 1 oktober en 1 februari. Later werd die geblokkeerde uitrijperiode verlengd.
Handel in fosfaatrechten was niet mogelijk bij de start van de meststoffenwet in 1987. Alleen bij gedwongen verplaatsing van het bedrijf (opkoop door overheid) mocht het quotum mee. Bij opkoop van grond door de overheid kreeg de veehouder per hectare 125 kg varkens/pluimveefosfaat (die mocht je voor alle diersoorten gebruiken, rundveefosfaat alleen voor rundvee). De enige uitzondering: het huwelijksvermogenrecht. Trouwde je, of zette je de huwelijkse voorwaarden om in gemeenschap van goederen, dan mocht je bedrijven van de twee partners samenvoegen op 1 locatie. Dat leidde tot de mesthuwelijken, mn in de varkens- en pluimveehouderij. Meestal pachtte dan het meisje een heel oude leegstaande stal, kreeg t fosfaatquotum op naam, trouwde en haalde dat quotum naar de locatie waar ze ging wonen. Bracht t huwelijks toch wat goeds met zich mee…

Pas op 1 januari 1994 werd het mogelijk mestquotum te verplaatsen en dus te verhandelen. Dat moest wel binnen de gebieden, of van Zuid en Oost naar Overig. Toen kregen alle mensen met een mestnummer een nieuwe opgave rechten: xx kilo grondgebonden rundveefosfaat, xx kilo grondgebonden varkensfosfaat en xx kilo niet-grondgebonden rechten. De niet-grondgebonden rechten kon je verhandelen. Natuurlijk was de grootste handel in varkensfosfaat, maar er was ook best veel handel in rundveefosfaat. Gemengde bedrijven kochten die om er via de grondgebonden productierechten varkens voor te gaan houden (meestal: de al aanwezige varkens te legaliseren). Dus rundvee gaan produceren op basis van niet-grondgebonden fosfaatrechten, varkens houden op basis van de vrijkomende ruimte in de grondgebonden rechten. Rundveefosfaat kostte namelijk minder dan de helft van varkensfosfaat.
Wie groeien wilde in koeien kon vanaf dat moment dus extra grond onder zijn bedrijf schuiven of rundveerechten bijkopen.

In 1997 kwam de varkenspest. Van Aartsen wilde de stapel krimpen en voerde daarvoor de varkensrechten in, op basis van de hoogste gemiddelde bezetting in 1995 en 1996. Dat was direct een streep door latente productie. De varkensrechten waren direct verhandelbaar. Even later volgden pluimveerechten. De grondgebonden productieruimte van 125 kg / ha kon je niet meer gebruiken voor extra varkens of kippen, wel voor extra koeien.
Bij het afschaffen van Minas (1 januari 2006) zijn de rundveefosfaatrechten ingetrokken. De melkquotering zou voldoende begrenzing zijn om excessieve groei van de melkveehouderij te voorkomen. Dier- of fosfaatrechten waren niet meer nodig. Tsja…

Op 1 april 2015 verviel het melkquotum. In de aanloop ervan groeiden de bedrijven, wat leidde tot de AMVB grondgebonden groei, de beruchte brief van 2 juli 2015 (...) waarin een stelsel van fosfaatrechten is aangekondigd per 2017. De EU schiet dat wegens staatssteun af, het wordt nu 2018 dat dat stelsel start. In de tussentijd werken we via het Fosfaatreductieplan 2017 met verschillende teldata.